The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Višejezički demografski rečnik, srpskohrvatska verzija 1971
60
|
Plodnost
60
601
— U demografiji, pod nazivom plodnost 1, ili natalitet 1, ili fertilitet 1, proučavaju se kvantitativne pojave koje su neposredno vezane za rađanje 2 dece u jednom stanovništvu (101-3) ili njegovom delu (101-5). U užem smislu reči, izraz natalitet označava frekvenciju rađanja 3 u ukupnom stanovništvu, a izraz plodnost, ili fertilitet, frekvenciju rađanja u skupini žena u fertilnom periodu života (v. 631). Rođenje je rezultat porođaja (603-3); otuda sva-kom višestrukom porođaju (606-2) odgovara više rođenja. U demografskoj statistici razlikujemo živorođenja 4, ili rođenja žive dece, od mrtvorođenja, ili rođenja mrtve dece (v. 410-6*). To razlikovanje se zasniva na svojstvima vitaliteta, kao što su: disanje, pokretljivost, kucanje srca deteta posle njegovog potpunog izbacivanja ili izvlačenja. Efektivni natalitet 6, ili efektivna plodnost 6, obuhvata samo živorođenja 5, a ukupan natalitet 7, ili ukupna plodnost 7 — sva rođenja, uključujući i mrtvorođenja.
- 1. O značenju reči plodnost u demografiji, v. 621. Reč natalitet se ponekad upotrebljava kao sinonim za stopu nataliteta u smislu 630-2 (v. 133-4*).
- 2. prokreacija, ž., — rađanje, sr. — rođenje, sr. — rađati, gl. — roditi, gl. — rođen, prid.
- 3. U Jugoslaviji se (po uputstvu za matičare) kao živorođeno smatra dete koje je posle rođenja pokazivalo znake života (disanje, otkucaji srca), makar i za najkraće vreme, bez obzira na trajanje trudnoće majke. Ako je dete rođeno, odnosno izvađeno iz tela majke bez ikakvih znakova života, tj. nije disalo niti pokazivalo neki drugi znak života (kucanje srca, pokreti mišića), ono se smatra kao mrtvorođeno, ali pod uslovom da je nošeno u majčinoj utrobi duže od 28 sedmica (7 lunarnih meseci).
Ako je plod nošen manje od 28 sedmica, a posle odvajanja od tela majke nije pokazivao znake života, onda je to pobačaj. ili abortus, i on se ne upisuje u matičnu knjigu. Za svako živorođeno i mrtvorođeno dete matičar popunjava statistički listić o rođenju. - 4. Tada se kaže da su rođenja svrstana po vitalitetu.
- 5. Živorođen, pridevski izraz, umesto izraza živorođeno dete.
- 7. Rođenja ukupno — uključujući i mrtvorođene — označavaju se i kao ukupna rođenja. Ne treba mešati ukupan natalitet i ukupnu plodnost sa opštim natalitetom i opštom plodnošću (v. 631-6*).
602
— Začeće 1, koje nastaje oplođenjem 2 ženske polne ćelije — jajašceta 3 (ovule) muškom polnom ćelijom — spermatozoidom 4, označava početak trudnoće 5, ili bremenitosti 5, žene. U toku razvoja, produkt začeća 6 se najpre naziva embrion 7, zatim fetus 7. Moment kada embrion postaje fetus nije utvrđen: neki smatraju da je embrion plod do navršena tri meseca intrauterinog razvoja. Nidacija 8 je ugnježđenje 8, ili smeštanje 8 oplođenog jajašceta na zidu materice 9, do čega dolazi nekoliko dana posle oplođenja.
- 1. začeće, sr. — začeti, gl.
- 2. oplođenje, sr. — oploditi, gl. — veštačko oplođenje: oplođenje veštačkim putem (624-2).
- 3. oplođena ovula: jaje.
- 5. trudnoća, ž. — bremenitost, ž. — trudna, prid. — bremenita, prid. — gravidna, prid. — gravidarni, prid. — trudnica, ž.: bremenita žena, ili žena u drugom stanju.
Smatra se da trudnoća počinje tek u momentu nidacije jajeta. - 7. embrion, m. — embrionarni, prid. — embriologija, ž.: nauka o razvitku embriona. U Jugoslaviji se upotrebljava i opšti naziv plod (v. 601-3*).
603
— Smatra se da je fetus ili plod nesposoban za život 2 u prvom periodu trudnoće, a sposoban za život 1 van majčine utrobe tek od 20. do 28. sedmice trajanja trudnoće 3. Ako je trudnoća potrajala posle toga roka, izbacivanje fetusa (živog ili mrtvog) naziva se porođaj 4. Ako je plod izbačen pre 28. sedmice trudnoće, a težak je ispod 1.000 grama, onda je to pobačaj 5, ili prekid trudnoće 5, ili abortus 5. Period od oko šest sedmica posle porođaja — za koje vreme materica ponovo dobija svoje normalne dimenzije a verovatnoća začeća je relativno mala — naziva se puerperium6 (424-3), lli <b>babinje 6. </b>
- 3. Trajanje trudnoće računa se od početka poslednje menstruacije plus 7 dana, mada trudnoća počinje od nidacije jajeta (602-8).
- 4. porođaj, m. — poroditi, gl. — porodilja, ž. — porodiljski, prid. — porođena, prid.
Reč porođaj može označavati samo moment izbacivanja ili vađenja ploda ili, pak, skup uslova koji ga prate (rad koji prethodi samom momentu porođaja, kao i izbacivanje ili vađenje posteljice, ili placente). - 5. pobačaj, m. — abortus, m. — pobaciti, gl. — abortirati, gl. — aborter, m.: lice koje vrši pobačaj na drugima, — abortivan, prid.: koji je u stanju da izazove pobačaj.
Napominje se, da u običnom govoru reč pobačaj više ima značenje izazvan pobačaj (604-2), nasuprot nehotičnom pobačaju (604-1).
604
— Spontani pobačaj 1, ili nehotičan (nenamerni) pobačaj 1 jeste neželjeni porođaj, za razliku od hotimičnog (namernog) 2 ili voljnog 2, ili izazvanog pobačaja 2, koji je željen. Terapeutski pobačaj 3 je hotimičan pobačaj koji je izvršen da bi se zaštitilo zdravlje žene. U zemljama gde je, pod određenim uslovima, zakonski dozvoljen hotimični pobačaj, svi hotimični pobačaji dele se na dozvoljene 4 i na nedozvoljene 5, koji se često nazivaju kriminalni abortusi 5.
605
— Po trajanju trudnoće, porođaji (603-4) se mogu razvrstati kao: a) pravovremeni porođaji 1, ili porođaji o roku 1 — ako je trudnoća trajala približno devet meseci; i b) prevremeni porođaji 2, ili porođaji pre roka 2, — ako je trudnoća trajala od navršenih 28 do 36 sedmica. Shodno tome, i deca mogu biti: a) rođena o roku 3, i b) nedonoščad 4, tj. rođena pre roka 4. Izraz nedozrelost 5, ili nedonesenost 5, označava sve pojave vezane za prevremene porođaje. Kao prevremeni smatraju se, po pravilu, porođaji, kod kojih je trajanje trudnoće za tri ili četiri sedmice kraće od najčešćeg trajanja. Da bi se izbegle teškoće u vezi sa određivanjem trajanja trudnoće (v. 603-3*) često se deca čija težina prilikom rođenja 6 iznosi 1.000 do 2.500 grama svrstavaju u nedonoščad, a sva ostala preko 2.500 grama težine se smatraju kao rođena o roku. Ova statistička definicija je primenjivana i na nedozrelu 7, ili slabu (debilnu) 7, decu, koja su, tačnije rečeno, rođena u stanju anormalne slabosti.
606
— Kaže se da je porođaj običan 1 ako je rođeno samo jedno dete, a bliznački 2, ili višestruki 2 — kada je prilikom istog porođaja rođeno dvoje ili više dece. Deca rođena u bliznačkom porođaju zovu se blizanci 3. Blizanci mogu biti pravi 4, ili identični, ili jednojajčani 4 (nastali deobom jednog jajeta — (602-3*), i nepravi 5, ili dvojajčani 5 (nastali oplođenjem dve ovule).
- 3. blizanac, m. — bliznački, prid.
Kada se prilikom porođaja rodi više dece, ona se zovu trojke, četvor-ke, petorke, šestorke, itd.
* * *
|
