The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Višejezički demografski rečnik, srpskohrvatska verzija 1971
42
|
42
420
— Izraz morbiditet 1 označava učestalost oboljenja 2 u nekom stanovništvu u određenom razdoblju. Obrada statistika morbiditeta 3 je veoma osetljiva, usled toga što granica između zdravlja i bolesti nije jasno određena; stoga nije uvek lako da se tačno odrede slučajevi bolesti 4. Izraz zdravstvena statistika 5 ima šire značenje nego statistika morbiditeta, i obuhvata sve statistike koje se tiču zdravlja stanovništva, kao i statistike koje prate smrtnost po uzroku 6. Pošto mnoge bolesti mogu biti uzroci smrti 7, u statistici se rado koriste kombinovane klasifikacije (221-5) koje mogu da posluže za razvrstavanje i bolesti i uzroka smrti.
- 2. bolest, ž.; oboljenje, sr. — bolestan, prid.; oboleo, prid. 5. zdravstveni, prid. — zdravlje, sr.
421
— Razvrstavanje smrtnih slučajeva po uzroku smrti (420-7) je složen posao zbog toga što se ne javlja samo jedan uzrok smrti 1 već postoje istovremeno nekoliko uzroka smrti 2, ili kompleksni uzroci smrti 2. U ovom poslednjem slučaju mogu se razlikovati: a) krajnji uzrok smrti 3, ili neposredan uzrok smrti 3, i prethodni uzroci smrti 4; b) osnovni uzrok smrti 5, ili prvobitni uzrok smrti5; i c) posredan uzrok smrti 6. Stope smrtnosti po uzroku 7 su često izražene »na 100-000« (podrazumeva se stanovnika). Podaci o učešću smrtnih slučajeva od pojedinih specifičnih uzroka smrti, u ukupnom broju umrlih daju strukturu umrlih po uzroku smrti 8.
- 5. U jugoslovenskoj demografskoj i zdravstvenoj statistici prikupljaju se podaci o »osnovnom« uzroku smrti. Međutim, u odgovarajuće statističke obrasce (»Lekarski izveštaj o uzroku smrti«) upisuju se ne samo podaci o bolesti koja je neposredno izazvala smrt, već i podaci o celokupnom toku bolesti. Ako je neposredni uzrok smrti istovremeno i jedino postojeće oboljenje (npr. difterija), onda se ovaj uzrok smrti smatra i osnovnim uzrokom koji se obrađuje u statistici. Kada se utvrdi neposredan uzrok smrti, treba videti da li je ta bolest posledica neke ranije bolesti. Ako je postojala neka prethodna bolest koja je uzročno povezana — kako etiološki, tako i patološki i vremenski — sa neposrednim uzrokom smrti, onda se u obrascu navodi i ta bolest. Međutim, uvek je potrebno da se traži bolest koja je izazvala celokupan tok koji je doveo do smrti. Bolest koja predstavlja početak u nizu bolesti uzima se u statistici uzroka smrti kao »osnovni« uzrok smrti.
422
— Smrt ili nesposobnost (425-6) mogu prouzrokovati: bolest (420-2), telesna povreda 1, ili ozleda 1, i trovanje 2, ili intoksikacija 2. Do telesnih povreda i trovanja mogu dovesti ili nesrećni slučaj 3 ili nasilje 4. Među ovim poslednjima treba izdvojiti samoubistva 5 i pokušaje samoubistva 5, s jedne strane, i namerna ubistva 6, namerne ozlede 6 i trovanja 6, s druge strane.
Obično se posebno razvrstavaju smrtni slučajevi izazvani ratnim događajima 7 ili ozlede prouzrokovane ratnim događajima 7.
1. ozleda, ž., rana, ž., — ranjenik, m.
- 4. Izraz nasilna smrt može da se primeni na smrt nesrećnim slučajem
423
— Zarazne bolesti 1 koje spadaju u bolesti koje se prenose 1, predmet su posebne pažnje, jer mogu brzo da se šire. Stoga se one nazivaju epidemične bolesti 2, a izučavaju se u posebnoj statistici pod nazivom epidemiološka statistika 3. Podaci o ovim bolestima se lakše dobijaju u zemljama gde su mnoge od ovih bolesti svrstane u bolesti koje se obavezno prijavljuju 4, razlikujemo hronične bolesti 5, koje se sporo razvijaju, i akutne bolesti 6, koje se brzo razvijaju.
- 1. Izrazi bolesti koje se prenose, zarazne i infektivne bolesti nisu sinonimi. Izraz zarazna bolest upotrebljava se samo za bolesti koje mogu da se prenose direktno sa čoveka na čoveka: npr. barska groznica je bolest koja se prenosi (preko komaraca), ali nije zarazna bolest. S druge strane, neke infektivne bolesti — npr. porodiljske infekcije — nisu u stvari bolesti koje se prenose.
- 2. epidemičan, prid. — epidemija, ž.
I u Jugoslaviji je još uvek za statistiku zaraznih oboljenja odomaćen izraz epidemiološka statistika. Međutim, po savremenim shvatanjima, epidemiologija podrazumeva proučavanje nastanka, uzroka, učestalost i posledice svakog oboljenja. ako govorimo o epidemiologiji raka, oboljenja respiratornih organa, automobilskih nesreća itd. - 3. epidemiološki, prid. — epidemiologija, ž.
424
— Među uzrocima smrti (420-7) koji su od posebnog interesa za demografe, treba pomenuti urođene mane 1, ili urođene malformacije 1, bolesti ranog detinjstva 2, i komplikacije trudnoće, porođaja i babinja 3. Broj smrtnih slučajeva usled komplikacija trudnoće, porođaja i babinja 4 može se izučavati u odnosu na ukupan broj stanovnika — kao i za izučavanje stopa smrtnosti po uzroku (421-7) — ili u odnosu na broj začeća (u nedostatku: broj rođenja), slično izračunavanju stopa letaliteta (425-7). Na osnovu iskazanog procenta smrtnih slučajeva u grupi uzroka smrti, simptomi, senilnost i nedefinisana stanja 5 ocenjuje se kvalitet statistike uzroka smrti.
- 2. Po uzrocima smrti, smrtni slučajevi dece sa manje od godinu dana (411-2) dele se obično na endogene i egzogene. Kod odojčadi, u endogenu smrtnost ubrajaju se samo smrti koje su prouzrokovane nesrećnim slučajevima pri porođaju, kongenitalnim malformacijama, debilnošću i nedonesenošću; a u egzogenu — smrti čiji su uzroci spoljne prirode, tj. oni koji se dovoljnom pažnjom, higijenom, lečenjem i preventivnim merama mogu otkloniti — (npr. infektivne bolesti ili nesrećni slučajevi).
Mnogi lekari ne slažu se s takvom podelom, jer smatraju da se i na osnovu podataka po detaljnoj listi uzroka smrti (po kategorijama) i pod uslovima da je kvalitet podataka o uzroku smrti zadovoljavajući, vrlo teško može izvršiti podela na endogene i egzogene uzroke smrti, a razvitkom medicinske nauke menjaju se gledišta i stavovi u tom pogledu. Sem toga, veći broj, po prirodi, endogenih faktora (npr. konstitucija) može predstavljati podlogu za nastupanje i ubrzanje delovanja egzogenih faktora. - 3. Porodiljska smrtnost označava smrtnost u porodiljskom periodu, tj. u periodu neposredno posle porođaja.
- 5. senilnost, ž.: iznemoglost usled starosti — senilan, prid.: koji se odnosi na starost (324-6).
425
— Glavni pokazatelji za merenje morbiditeta 1 (v. 420-1) odnose se na učestalost bolesti, na njihovo trajanje, i na njihovu težinu. Ovi pokazatelji mogu se računati za pojedine bolesti (420-2), ili za skup bolesti, ili za sve bolesti. Slično stopi smrtnosti (401-2), stopa morbiditeta 2 označava odnos novih slučajeva bolesti (420-4) zabeleženih u posmatranoj grupi. stanovništva u određe-nom razdoblju prema prosečnom brojnom stanju te grupe sredinom posmatranog razdoblja. Drugi pokazatelj morbiditeta predstavlja procent bolesnika 3 u datom momentu u izučavanoj grupi stanovnika. Prosečno trajanje jednog slučaja bolesti 4 i prosečan broj dana radne nesposobnosti 5 po osobi izučavane grupe, mogu da posluže kao pokazatelji za merenje nesposobnosti 6 koju prouzrokuju neke bolesti. Za merenje težine bolesti, odnosno učestalosti smrtnih slučajeva od bolesti, naročito od onih čiji je ishod fatalan, uzima se stopa letaliteta 7, ili stopa kliničke smrtnosti 7, koja označava učestalost umiranja obolelih od određene bolesti.
- 1. U zdravstvenoj statistici govori se o opštem morbiditetu, ako se uzimaju sva oboljenja i celokupno stanovništvo na određenom području, i o specifičnom morbiditetu, ako se uzima u obzir samo jedno oboljenje ili samo jedna grupa oboljenja. Tako se govori o specifičnom morbiditetu od tuberkuloze, karcinoma i dr., ili o specifičnom morbiditetu školske dece, železničara, nastavnika, rudara itd. Pri definisanju merila morbiditeta, treba tačno naznačiti da li je reč samo o novim slučajevima oboljenja u određenom razdoblju (incidencija bolesti) ili o svim slučajevima oboljenja koji su postojali u određenom razdoblju bez obzira da li su lica obolela u toku perioda posmatranja ili ranije (prevalencija bolesti) ili o slučajevima oboljenja koji su utvrđeni u određenom momentu posmatranja (tačka prevalencije). Pri izračunavanju merila morbiditeta za prvu i drugu meru uzima se broj stanovnika sredinom posmatranog razdoblja, a za treću — broj stanovnika u momentu posmatranja.
- 6. Reč nesposobnost se naročito upotrebljava u izrazu radna nesposobnost. Posle izvesnog trajanja, nesposobnost dobija naziv invalidnost.
* * *
|
