Trenutna revizija na dan 01:15, 20 maj 2013

31

310

— Tehnika popisa (202-1*) dovela je do razlikovanja stalnog stanovništva ¹, ili stanovništva sa stalnim mestom boravka ¹ (koje stalno boravi u mestu gde je popisano), i prisutnog stanovništva ² (podrazumeva se prisutnog u mestu na dan popisa). Prva kategorija predstavlja skup prisutnih lica ³ (podrazumeva se u mestu njihovog stalnog boravka na dan popisa) i privremeno od-sutnih ⁴ (tj. lica odsutnih iz mesta stalnog boravka na dan popisa). Drugu kategoriju sačinjava skup prisutnih lica i lica u prolazu ⁵ (podrazumeva se u mestu na dan popisa). Ova dva načina popisivanja stanovništva (101-3) ne daju isti rezultat, čak ni za stanovništvo jedne zemlje posmatrano u celini. Stalno mesto boravka ⁶ jednog lica jeste mesto gde ono obično stanuje. Lica koja žive u zajedničkim boravištima (110-5) sačinjavaju stanovništvo zajedničkih boravišta ⁷. Obično se posebnim pravilima određuje popisivanje lica bez stalnog mesta boravka ⁸, ili bez domicila ⁸.

• 1. Naziva se i legalno stanovništvo, ili stanovništvo »de jure«. U Jugoslaviji, predratni popisi stanovništva (1921. i 1931. godine) obrađeni su po principu prisutnog, a svi posleratni popisi (1948, 1953, 1961.) po principu stalnog stanovništva. I podaci vitalne statistike obrađeni su po principu stalnog stanovništva.
• 2. Naziva se i stanovništvo »de facto«.
• 5. Prolaznikom se naziva lice na prolazu, koje je gost nekog domaćinstva (110-3) u vreme popisa.
• 6. mesto boravka, sr. — boraviti, gl. — lice koje stalno boravi, nastanjeno lice.
  Kada neko lice boravi na više mesta, razlikujemo glavno mesto boravka od jednog ili više sporednih boravišta.
• 7. U Jugoslaviji, kategorije stanovnika koje žive u prostorijama za kolektivno stanovanje popisuju se na sledeći način:
  — učenici, đaci, studenti, itd. u školskim internatima i domovima — vode se kao stalni stanovnici mesta u kome žive njihovi roditelji, odnosno lica koja ih izdržavaju, a u mestu gde se nalazi internat, dom itd. popisuju se kao privremeno prisutni;
  — lica u domovima za socijalno zbrinjavanje, ali i učenici itd. koji u domu stalno stanuju — popisuju se kao stalni stanovnici mesta u kome se nalazi dom;
  — lica na odsluženju vojnog roka smatraju se kao stalni stanovnici mesta u kome su stalno stanovali pre odlaska na odsluženje vojnog roka;
  — osuđenici na izdržavanju kazne smatraju se kao stalni stanovnici mesta u kome su stalno stanovali pre odlaska na izdržavanje kazne, itd.
• 8. U demografiji bolje odgovara izraz mesto stalnog boravka (310-6) nego domicil, jer bi pravno značenje ovog termina moglo da izazove pogrešno tumačenje u izvesnim slučajevima.

311

— U pojedinim zemljama demografska statistika uslovno koristi izraze seoska opština ¹ i gradska opština ². Ova podela za-sniva se na različitim kriterijumima, kao što su, na primer: a) broj ukupnog stanovništva; b) veličina glavnog naselja; c) udeo stanovništva koje živi od poljoprivrede (359-2) itd. Stanovništvo svih seoskih opština naziva se seosko stanovništvo ³, a svih gradskih opština — gradsko stanovništvo⁴.

• 3. seoski, prid. — ruralizacija, ž.: porast dela stanovništva koje živi na selu.
  Pojam seosko stanovništvo ne treba mešati sa pojmom poljoprivredno stanovništvo (359-2).
• 4. gradski, prid. — urbanizacija, ž.: porast dela stanovništva koje živi u gradovima.
  Opštine u Jugoslaviji (303-2) se, uglavnom ne mogu svrstati u seoske i gradske. Pošto najveći broj opština obuhvata i gradska i seoska područja, nije mogućno da se izvrši podela stanovništva na gradsko i seosko, na osnovu podele na gradske i seoske opštine. U ovakvoj situaciji, pre bi se moglo govoriti o stepenu urbanizacije u određenim tipovima opština u Jugoslaviji.

312

— Kao mera za intenzitet naseljenosti ¹ često se koristi gustina stanovništva ², koja predstavlja količnik broja stanovnika i površine teritorije na kojoj stanovništvo živi. Ova vrednost — koja se ponekad naziva aritmetička gustina ², za razliku od onih značenja reči gustina koja se u daljem tekstu pominju (v. 313) — izražava se brojem stanovnika po kvadratnom kilometru, odnosno po hektaru, kada je nastanjenost posebno gusta, kao npr. u naseljima. Disperzija stanovništva ³ zavisi od vrste naselja ⁴ — zbijenog ili razbijenog tipa — od veličine naselja i njihove uzajamne udaljenosti. Ponekad se uzima u razmatranje centar nastanjenosti ⁵ izvesne teritorije; njegov položaj se određuje slično položaju centra gravitacije, tj. svim licima koja sačinjavaju stanovništvo daje se isti ponder (težina).

• 2. gustina, ž. — gust, prid.
• 5. Naziva se težište stanovništva i srednja tačke stanovništva.

313

— Različiti indeksi za upoređivanje gustine stanovništva ¹ omogućavaju upoređivanje intenziviteta naseljenosti (312-1) različitih teritorija sa gledišta koje, strogo uzev, nije prostorno. Pomenućemo opštu gustinu po jedinici obradivog zemljišta ², koja se naziva i gustina stanovništva koje živi od poljoprivrede ³ (359-2) po jedinici obradivog zemljišta. Ponekad se analogni indeksi računaju u odnosu na obrađenu površinu ⁴, umesto da se računaju u odnosu na obradivu površinu ⁵. Uz to, u teoriji su zastupljene maksimalna gustina ⁶, ili potencijalna gustina ⁶, i optimalna gustina ⁷, koje pod određenim uslovima, odgovaraju maksimalnom stanovništvu (904-1), odnosno optimalnom stanovništvu (902-4) date teritorije.

* * *