Trenutna revizija na dan 01:15, 20 maj 2013

32

320

— Da bi se proučila podela stanovništva po polu ¹, obično se uspostavlja odnos broja lica jednog pola ² prema odgovarajućem broju lica oba pola ili lica suprotnog pola. Kako nam, prilikom posmatranja, brojitelj obično predstavlja muški pol, kaže se, po-nekad, da se proučava maskulinitet ³ stanovništva. U analizi polne strukture stanovništva koriste se relativni pokazatelji strukture (udeo muškog odnosno ženskog stanovništva u ukupnom stanovništvu, obično izražen procentom) i stope (koeficijenti) maskuliniteta ⁴, koji predstavljaju odnos broja stanovnika muškog pola prema odgovarajućem broju ženskog stanovništva. Pri tome se broj lica ženskog pola uzima kao osnova 100 (136--3).

• 4. Upotrebljava se i izraz stopa (koeficijent) feminiteta, koji predstavlja broj stanovnika ženskog pola prema odgovarajućem broju muškog stanovništva.

321

— Reči čovek ¹ i žena ² mogu se u demografiji upotrebiti sa istim značenjem kao i reči lice muškog pola ¹ ili lice ženskog pola ², s tim što se obično izbegava njihova upotreba ako su u pitanju deca (323-3). Reči dečak ³ i devojčica ⁴ označavaju pored ostalog (515-3*, 514-4*, 112-7), i dete muškog pola ³, odnosno dete ženskog pola ⁴. Reč čovek ⁵ se isto tako upotrebljava da označi ljudsko biće ⁵ uopšte.

322

— Starost (uzrast) ¹ — ponekad se određeno kaže da je u pitanju kalendarska starost ¹, ili hronološka starost ¹ (v. 327) — jeste jedno od osnovnih obeležja koja se posmatraju prilikom proučavanja strukture (144-4) stanovništva. Starost se izražava obično u godinama, ili u godinama i mesecima, čak i u mesecima i danima — za odojčad i malu decu (323-6) — a ponekad se može izraziti u godinama i decimalnom delu godine. Demografi obično vrše zaokrugljavanje godina starosti na donju granicu, izražavajući ih kroz navršene godine starosti ², ili protekle godine starosti ², i — ako je potrebno — kroz navršene mesece ², ili protekle mesece ². Otuda se pitanja koja se odnose na starost mogu formulisati kao godine navršene prilikom poslednjeg rođendana ³. Aktuari (435-5*) ponekad, nasuprot ovome, uzimaju u obzir godine koje će se navršiti pri sledećem rođendanu ⁴. Statistički podaci o godinama starosti se ponekad iskazuju kroz starost zaokrugljenu na najbližu punu godinu ⁵. Ako je potrebno, može se naglasiti da se posmatraju cele godine starosti ⁶, kako bi se izbeglo mešanje sa starošću koja, u stvari, predstavlja jednu starosnu grupu (grupu lica iste starosti). Tako, za neko lice se može reći da je staro tačno 25 godina ako tog dana navršava toliko godina (25. rođendan); nasuprot tome, grupa umrlih lica od 25 godina podrazumeva u stvari umrla lica starosti između 25 i 26 godina (v. 432-1*), isto kao što i lica stara 25 godina imaju određenog datuma između 25 i 26 godina starosti.

• 2. Tako treba tumačiti uobičajeni pojam grupa starosti (325-2). Pošto ovaj pojam treba da obuhvati krajnje granice starosti, grupa od 6 do 13 godina obuhvatila bi lica čije su cele godine starosti (322-6) između 6. i 14.
• 3. U francuskom, ali i u srpskohrvatskom jeziku, reč godišnjica (rođendan) podseća na neki događaj; dakle, prvi rođendan se slavi godinu dana posle rođenja. Neke zemlje usvojile su drukčiji način računanja (u Nemačkoj, npr., prvi »Geburtstag« se proslavlja na sam dan rođenja.)

323

— Da bi označila najvažnija doba života ¹, ili periode života ¹, demografija preuzima iz govornog jezika mnoge, na žalost nedovoljno precizne izraze. Početak života se naziva detinjstvo ², a reč dete ³ označava, obično, lice koje još nije dostiglo godine puberteta (620-2). Dete u prvim godinama života naziva se novorođenče ⁴ (v. 410-3). Reč odojče ⁵, ili dojenče ⁵ upotrebljava se za decu koja još nisu prestala da sisaju. Reč beba ⁶, kojom se obično označava dete koje još nije prohodalo, retko se upotrebljava u demografiji; radije se uzima izraz dete u prvoj godini života ⁶. Izraz mala deca ⁷ podrazumeva obično decu koja nisu dostigla godine školskog uzrasta (346-6), a izraz deca školskog uzrasta ⁸ (školo-obavezna deca) označava često narednu kategoriju starosti.

• 4. novorođenče, sr. — novorođen, prid.
• 5. U demografskoj analizi smrtnosti, izraz odojče (dojenče) označava svu decu u prvoj godini života (mlađu od 365 dana). Imajući u vidu ovu definiciju, govori se o smrtnosti odojčadi, o stopama smrtnosti odojčadi; o starosnoj strukturi umrle odojčadi, itd.
• 6. Odgovarajući period života naziva se rano detinjstvo: on se približno odnosi na prve godine života (v. 410-1*).

324

— Prelaz iz detinjstva (323-2) i dečaštva v. doba mladosti ¹, tj. u mladićstvo ¹ ili devojaštvo ¹ naziva se pubertet (620-2). Reč mladić ², odnosno devojka ² označava lica koja su tek ušla u doba mladosti. Umesto ovih, u demografiji se radije upotrebljava izraz mladi ljudi ³, kada se misli na lica koja su bliže odraslom dobu ⁴, ili periodu zrelosti ⁴. Reč odrastao ⁵ označava lice odraslog uzrasta. Pošto se vreme kada počinje starenje ⁶ ne može objektivno odrediti, najbolje je da se kao granica kod svih lica uzme isto doba, npr. doba koje se nalazi blizu godine starosti u kojoj se aktivna lica penzionišu (v. 358-5) — npr. 60 ili 65 godina, tj. tzv. doba blisko povlačenju sa dužnosti ⁷. Lica koja su prošla te godine razvrstavaju se u kategoriju staro stanovništvo, ⁸ ili starija lica ⁸.

• 3. Često se u istom značenju upotrebljava i kraći izraz mlađi ili omladina, da bi se izbeglo razdvajanje po polu. Uz to, reč devojka odgovara jedino neudatim, a mladić samo neoženjenim licima (v. 515-4*).
• 4. U grupu odraslih lica se ponekad uključuju i starci. U tom slučaju grupa odraslih približno odgovara grupi lica koja se u pravu nazivaju punoletna lica. Međutim, ako se uzima podela stanovništva na 3 velike grupe starosti (325-4), onda ove obično sačinjavaju: mladi, odrasli i stari. Za označavanje ovih grupa upotrebljavaju se ponekad i sledeći izrazi: omladina, sredovečno i staro stanovništvo. Sredovečno stanovništvo se često deli na mlađe i starije sredovečno stanovništvo. U ovakvoj podeli (na tri velike grupe starosti) postoji približna podudarnost grupe mladih sa grupom lica koja se u pravu nazivaju maloletnici. Jugoslovensko zakonodavstvo utvrđuje 18. godina kao godinu punoletstva, tj. godinu prelaska iz maloletstva u punoletstvo.
• 8. Starci preko 80 godina čine grupu duboke starosti; dugovečnim (v. 434-4) nazivamo one ljude koji dožive krajnje godine starosti — iznad 95 ili 100 godina.

325

— Razvrstavanje stanovništva po starosti vrši se obično ili po godinama starosti ¹ ili po grupama starosti ², i to: a) po petogodišnjim grupama starosti ³ i b) po velikim grupama starosti ⁴, npr.: 0-19 godina, 20-59 godina, 60 i više godina (v. 322-2*). Ponekad se, umesto razvrstavanja po starosti, primenjuje razvrstava-nje po godinama rođenja ⁵. Starosna struktura ⁶, ili sastav stanovništva po starosti ⁶ (v. 144-4), prikazuje se često, zajedno sa pode-lom stanovništva po polu, u vidu dvostrukog histograma (155-8), koji svojim trouglastim oblikom i slojevitim rasporedom elemenata podseća na piramidu i zato se naziva piramida starosti ⁷.

326

— Izraz prosečna starost ¹ stanovništva označava srednje (140-1) godine starosti njegovih članova (aritmetička sredina), a medijana starosti ² stanovništva — godine starosti koje dele lica na dve jednake velike skupine (v. 140-6). Povećavanje udela starog u ukupnom stanovništvu naziva se starenje ³, ili, da bi se izbegle nejasnosti (v. 327-1), demografsko starenje ³. Suprotna pojava naziva se podmlađivanje ⁴, ili demografsko podmlađivanje ¹.

• 3. starenje, sr. — stariti, gl.
• 4. podmlađivanje, sr. — podmladiti, gl.

327

— Demografsko starenje (326-3) nije isto što i biološko starenje ¹, ili individualno starenje ¹, niti, pak, produženje ljudskog života ², koje je rezultat napretka medicinskih nauka i poboljšanja životnih uslova. Izrazima fiziološka starost ³ i mentalna starost ⁴ jednog lica označavamo starost koja normalno odgovara sta-nju njegovih tkiva i organa, odnosno njegovim intelektualnim sposobnostima. Hronološka starost (322-1) je starost izražena vremenom koje je proteklo od dana rođenja ⁵ ispitivanog lica. Količnik inteligencije ⁶, skraćeno k. i.⁶ — koji se koristi kada se izučava intelektualni razvoj dece — predstavlja odnos mentalne razvijenosti prema hronološkoj starosti.

* * *