Trenutna revizija na dan 01:15, 20 maj 2013

63

630

— Stopa nataliteta ¹ jeste odnos broja rođenja (601-3) u jednom stanovništvu (101-3) prema ukupnom broju tog stanovništva (v. 601-1). Upotrebljen bez bližeg određivanja, izraz stopa nataliteta označava opštu, ili sirovu stopu nataliteta ², ili, tačnije, godišnju opštu stopu efektivnog nataliteta ² (v. 601-6), dobijenu deljenjem godišnjeg broja živorođene dece (601-4) prosečnim brojem (401-5) stanovništva. Ukupna stopa nataliteta ³ obuhvata ukupan broj rođenih (601-7*), tj. živorođenu i mrtvorođenu decu. Izračunavaju se, eventualno, i stopa bračnog nataliteta ⁴, i stopa vanbračnog nataliteta ⁵, ali se češće koristi udeo (proporcija) vanbračnih rottenja ⁶ u ukupnom broju rođenja. Metodi slični onima koji se upotrebljavaju za izračunavanje standardizovane stope mortaliteta (v. 403) omogućavaju da se dobiju standardizovane stope nataliteta ⁷, koje se koriste za upoređivanje fertiliteta stanovništva različitih grupa da bi se isključio uticaj izvesnih razlika u strukturi stanovništva (starosnoj i polnoj) na stopu nataliteta. Stope nataliteta uglavnom se izračunavaju na hiljadu (podrazumeva se stanovnika — v. 133-4*). Kada nema dovoljno podataka o kretanju rađanja (v. 201-6*), ponekad se iz strukture stanovništva po starosti (325-6) izvlače zaključci o njegovoj plodnosti, kao, npr., na osnovu odnosa broja dece prema broju žena u fertilnom periodu života ⁸. Ovo poslednje se najčešće dobija iz odnosa ukupnog broja dece oba pola jedne od starosnih grupa 0-4 ili 5-9 godina prema ukupnom broju žena u fertilnom periodu života (620-1*).

• 3. Stopa mrtvorođenih dobija se kada se broj mrtvorođenih deli brojem živorođenih (v. 411-4 — za stope mortinataliteta).

631

— Stopa fertiliteta ¹, ili stopa plodnosti ¹, je odnos broja rođenih prema broju ženskog (ili muškog) stanovništva u fertilnom periodu života. Najčešće se izračunavaju stope ženskog fertiliteta ², a ponekad i stope muškog fertiliteta ³. Stope fertiliteta obično se izražavaju kao broj rođenja na 1.000 lica određene kategorije (pola, starosti, bračnog stanja, itd. — v. 133-4*). U demografskoj analizi se koriste stope bračnog fertiliteta ⁴, koje predstavljaju odnos bračnih rođenja (610-3) prema broju lica u braku (515-5), i stope vanbračnog fertiliteta ⁵, koje izražavaju odnos vanbračnih rođenja (610-4) prema broju lica koja nisu u braku (515-5*). Kada se ne uzima u obzir sastav broja dece po bračnosti niti po bračnom stanju roditelja, dobijeni pokazatelj se naziva stopa opšteg fertiliteta ⁶. Ovi različiti tipovi stopa fertiliteta mogu se izračunavati bilo za ukupan fertilni period života (620-1), bilo po starosti; tada se dobijaju bilo globalne stope fertiliteta ⁷, ili stope fertiliteta svih starosti ⁷, bilo stope fertiliteta po starosti ⁸, ili specifične stope fertiliteta po starosti ⁸.

• 2. Isti izraz se ponekad primenjuje i na stope za koje je u brojitelju uzet samo broj rođene ženske dece. Da bi se izbegla nedoumica, stope ovog tipa mogu se, naročito u teoriji, nazvati homofekonditetne stope (neologizam, franc.), precizirajući da se one odnose na žensku ili mušku decu.
• 3. Isti izraz se ponekad primenjuje na stope za koje je u brojitelju uzet samo broj rođene muške dece (v. prethodnu napomenu).

632

— Ako ispitujemo promene u fertilitetu jedne kohorte, to nazivamo kohortni fertilitet ¹, ili generacijski fertilitet ¹. Kao osnova se može uzeti određena kohorta rođenih iste godine (jedna generacija) ili koji su stupili u brak iste godine. Pri tom se najčešće uzimaju kohorte ženskog stanovništva. Ako ispitujemo jednu kohortu od početka njenog fertilnog perioda, odnosno od sklapanja braka, pa do jednog određenog momenta — to nazivamo kumulativni fertilitet ² te kohorte. Stopa kumulativnog fertiliteta ² kohorte označava prosečan broj rođene dece po jednoj ženi do određenog momenta. Potpuni fertilitet ³, ili konačni fertilitet ³, naziva se kumulativni fertilitet jedne kohorte u vreme kada svi njeni živi članovi (u slučaju kohorte rođenih) ili njeni najmlađi živi članovi (kad su u pitanju bračne kohorte) dostignu kraj svog reproduktivnog perioda. Za razliku od potpunog, dosadašnji fertilitet ⁴, ili dosadašnje potomstvo ⁴, označava fertilitet kohorte do momenta ispitivanja.

2-3. Kada se izračunavaju kumulativne stope fertiliteta i stope potpunog fertiliteta datog kontingenta žena, u imenitelju se obično piše broj žena koje su živele do određene starosti a u brojitelju —broj dece tih žena rođene do tog vremena; žene ispitivanog kontingenta koje su umrle ranije i njihova deca ne obuhvataju se.

633

— Za ispitivanje bračnog fertiliteta ¹ koriste se specifične stope fertiliteta po trajanju braka ², koje se računaju na 1.000 žena (odnosno muškaraca), a predstavljaju odnos broja dece rođene od žena (odnosno muškaraca) određenog trajanja braka prema ukupnom broju žena (odnosno muškaraca) istog trajanja braka. Ove stope se mogu računati i za pojedine starosne grupe žena (odnosno muškaraca). Sabiranjem jedne serije ovakvih stopa, koja obuhvata ukupno trajanje braka, dobija se opšta stopa bračnog fertiliteta ³. Prosečan broj dece na jedan brak ⁴ predstavlja odnos broja živorođenih i registrovanih u izvesnom periodu, prema broju brakova sklopljenih u istom periodu; taj broj se ponekad koristi kao pokazatelj bračnog fertiliteta. Tako dobijeni rezultati odnose se na tekući fertilitet hipotetičnih bračnih kohorti, a ne na potpuni fertilitet (632-3) neke stvarne bračne kohorte. Za dobijanje tačnijih podataka u brojitelju treba pisati samo bračna rođenja (610-2) koja se stavljaju u odnos prema ponderisanoj sredini broja brakova registrovanih pre i za vreme posmatranog perioda (v. 523-6).

• 1. U ovom slučaju govori se o plodnosti brakova, ili potomstvu brakova (v. 632).

634

— Tablice plodnosti ¹, ili tablice fertiliteta ¹, sadrže jednu ili više serija stopa plodnosti po starosti (631-8). One se mogu izračunati na osnovu podataka o stanovništvu u određenom vremenu ili na osnovu podataka o jednoj generaciji (116-1). Ove tablice često obuhvataju tri serije stopa: tablice opšte plodnosti (631-6), tablice bračne plodnosti (631-4) i tablice vanbračne plodnosti (631-5). Ovim serijama definišu se funkcije plodnosti ². Zbir stopa obuhvaćenih u jednoj tablici opšte plodnosti predstavlja pokazatelj (136-1) koji se može nazvati stopa ukupne plodnosti ³. Najčešće se koristi bruto stopa reprodukcije (711-4) ženskog stanovništva, ko-ja se dobija množenjem stope ukupne plodnosti udelom ženske dece u ukupnom broju rođenih. Stopa maskuliniteta rođenih ⁴ (320-4) označava odnos broja muške prema broju ženske dece. Proučavanjem maskuliniteta (320-3) živorođenih (601-5*), mrtvorođenih (410-6*) i embriona (602-7) ocenjuju se stope maskuliniteta začetih ⁶.

635

— Zahvaljujući statistici porodica ¹, u kojoj su, na osnovu popisa (202-1*), porodice svrstane po broju dece (v. 115-1*), dobijamo podatke o potomstvu brakova (633-1*). Statistike porodice se zasnivaju na broju živorođene dece (601-5) ili na broju sada žive dece ³ (podrazumeva se na dan popisa). U ovom drugom slučaju, porodice se ponekad razvrstavaju po broju sada žive dece ispod određene starosti. Porodice se mogu, takođe, podeliti po broju izdržavane dece ⁴ (v. 358-1). Kada se izučava konačno potomstvo brakova (632-3) posebna pažnja se poklanja brojnosti dece potpunih porodica ⁵, tj. porodicama u kojima je žena izišla iz fertilnog perioda (620-1*) a brak nije ranije prestao (510-1*).

636

— Stope plodnosti po redu rođenja ¹ predstavljaju odnos broja određenog reda (611-1) prema broju žena u fertilnom periodu. Stope plodnosti prema paritetu ² (611-6) jesu stope u kojima su rođenja određenog reda »n« stavljena u odnos samo prema ženama koje su već rodile dete reda »n-1«. Ako brojno stanje uzeto u imenitelju predstavlja brojno stanje jedne kohorte na početku posmatranog perioda — umesto da to bude prosečan broj (401-5), tada se dobija kvocijent plodnosti prema paritetu ³ (133-4*). Udeo žena koje imaju najmanje »n+1« dece u broju onih koje imaju najmanje »n« dece, predstavlja verovatnoću povećanja ⁴ porodica koje su imale »n« dece.

637

— Ponekad se nastoji da se proceni prokreativna sposobnost fertilnih bračnih parova, tj. prirodna plodnost ² supružnika koji ne primenjuju mere protiv začeća ¹ (kontraceptivne metode). Ispitivanje razmaka između začeća (602-1) kod ovakvih parova omogućava da se proceni oplodljivost ³, tj. verovatnoća začeća u toku menstrualnog ciklusa (622-5). Kada se raspolaže ginekološkim kartonima ⁴, u kojima su označeni glavni događaji koji se-odnose na prokreativno ponašanje (623-1) parova, mogu se izračunati prosečne stope začeća ⁵ u toku perioda u kome je postojala mogućnost začeća ⁶ (634-3). Takođe se može posmatrati obrnuta vrednost ove prosečne stope, koja predstavlja prosečno trajanje perioda u kome postoji mogućnost začeća ⁷, i koje se uglavnom izražava u mesecima. Upoređivanjem prosečnih stopa začeća, računatih odvojeno za supružnike koji primenjuju kontraceptivne metode i za one koji ih ne primenjuju, može se ustanoviti efikasnost kontracepcije ⁸.

* * *