The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience
Višejezički demografski rečnik, srpskohrvatska verzija 1971
Razlike između izmjena na stranici "70"
(Institut društvenih nauka, Centar za demografska istraživanja, Beograd 1971) |
(Institut društvenih nauka, Centar za demografska istraživanja, Beograd 1971 *** existing text overwritten ***) |
||
| Linija 10: | Linija 10: | ||
=== 701 === | === 701 === | ||
| − | — Pod nazivom {{NonRefTerm|kretanje stanovništva}} ({{RefNumber|20|1|6}}) proučavamo promene u {{NonRefTerm|stanovništvu}} ({{RefNumber|10|1|3}}) koje nastaju tokom vremena (pod uticajem rođenja, smrtnosti i preseljavanja). Iz promena ukupnog {{NonRefTerm|broja stanovnika}} ({{RefNumber|10|1|6}}) dobija se {{TextTerm|porast stanovništva|1|701|IndexEntry=PORAST stanovništva}}. Ovom izrazu pridaje se najčešće algebarsko značenje: kaže se da je jedno {{TextTerm|stanovništvo u opadanju|2|701|IndexEntry=STANOVNIŠTVO u opadanju}} ako ima {{TextTerm|negativan porast|3|701|IndexEntry=NEGATIVNI priraštaj}}. Razlikujemo: a) {{TextTerm|»zatvoreno« stanovništvo|4|701|IndexEntry=ZATVORENO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO zatvoreno}}, tj. ono koje nije izloženo nikakvoj spoljnoj migraciji, i čiji se porast određuje isključivo na osnovu razlike između broja živorođenih i umrlih; i b) {{TextTerm|»otvoreno« stanovništvo|5|701|IndexEntry=OTVORENO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO otvoreno}}, koje je izloženo uticaju migracija, čiji se porast određuje uzimajući ti obzir razlike između broja iseljenika i doseljenika, tj. {{NonRefTerm|migracije}} ili {{NonRefTerm|mehaničko kretanje stanovništva}}. Stoga se {{TextTerm|ukupan porast stanovništva|6|701|IndexEntry=UKUPAN porast stanovništva}} raščlanjava na priraštaj koji proističe iz {{NonRefTerm|spoljnih migracija}} (v. {{RefNumber|80|3|5}}), ili mehanički priraštaj, i na {{TextTerm|prirodni priraštaj|7|701|IndexEntry=PRIRODNI priraštaj|OtherIndexEntry=PRIRAŠTAJ prirodni}} (v. {{RefNumber|20|1|7}}), koji se dobija iz {{TextTerm|razlike između broja rođenih i umrlih|8|701|IndexEntry=RAZLIKA između broja rođenih i umrlih}}. Ova razlika se obično naziva {{TextTerm|viškom rođenih nad umrlima|8|701|2|IndexEntry=VIŠAK rođenih nad umrlima}}. | + | — Pod nazivom {{NonRefTerm|kretanje stanovništva}} ({{RefNumber|20|1|6}}) proučavamo promene u {{NonRefTerm|stanovništvu}} ({{RefNumber|10|1|3}}) koje nastaju tokom vremena (pod uticajem rođenja, smrtnosti i preseljavanja). Iz promena ukupnog {{NonRefTerm|broja stanovnika}} ({{RefNumber|10|1|6}}) dobija se {{TextTerm|porast stanovništva|1|701|IndexEntry=PORAST stanovništva|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO porast}}. Ovom izrazu pridaje se najčešće algebarsko značenje: kaže se da je jedno {{TextTerm|stanovništvo u opadanju|2|701|IndexEntry=STANOVNIŠTVO u opadanju}} ako ima {{TextTerm|negativan porast|3|701|IndexEntry=NEGATIVNI priraštaj}}. Razlikujemo: a) {{TextTerm|»zatvoreno« stanovništvo|4|701|IndexEntry=ZATVORENO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO zatvoreno}}, tj. ono koje nije izloženo nikakvoj spoljnoj migraciji, i čiji se porast određuje isključivo na osnovu razlike između broja živorođenih i umrlih; i b) {{TextTerm|»otvoreno« stanovništvo|5|701|IndexEntry=OTVORENO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO otvoreno}}, koje je izloženo uticaju migracija, čiji se porast određuje uzimajući ti obzir razlike između broja iseljenika i doseljenika, tj. {{NonRefTerm|migracije}} ili {{NonRefTerm|mehaničko kretanje stanovništva}}. Stoga se {{TextTerm|ukupan porast stanovništva|6|701|IndexEntry=UKUPAN porast stanovništva}} raščlanjava na priraštaj koji proističe iz {{NonRefTerm|spoljnih migracija}} (v. {{RefNumber|80|3|5}}), ili mehanički priraštaj, i na {{TextTerm|prirodni priraštaj|7|701|IndexEntry=PRIRODNI priraštaj|OtherIndexEntry=PRIRAŠTAJ prirodni}} (v. {{RefNumber|20|1|7}}), koji se dobija iz {{TextTerm|razlike između broja rođenih i umrlih|8|701|IndexEntry=RAZLIKA između broja rođenih i umrlih}}. Ova razlika se obično naziva {{TextTerm|viškom rođenih nad umrlima|8|701|2|IndexEntry=VIŠAK rođenih nad umrlima}}. |
=== 702 === | === 702 === | ||
| − | — {{NonRefTerm|Brzinu rasta}} ({{RefNumber|70|1|1}}) stanovništva u nekom razdoblju pokazuje njegova {{TextTerm|tadašnja stopa rasta|1|702|IndexEntry=STOPA rasta}}. Ova stopa se izračunava deljenjem bruto {{NonRefTerm|porasta}} stanovništva u posmatranom razdoblju ukupnim {{NonRefTerm|brojem stanovnika}} ({{RefNumber|10|1|6}}) na početku tog razdoblja. Kada se izučava porast stanovništva u toku nekoliko godina, onda se izračunava {{TextTerm|prosečna (srednja) godišnja stopa rasta|2|702|IndexEntry=PROSEČNA, (srednja) godišnja stopa rasta}}. Način izračunavanja ove stope zavisi od toga koju {{NonRefTerm|prosečnu stopu}} želimo dobiti. Može se, na primer, prosečni godišnji porast stanovništva staviti u odnos sa {{NonRefTerm|prosečnim brojem}} ({{RefNumber|40|1|5}}) stanovnika u toku posmatranog razdoblja. Može se, isto tako, kao {{NonRefTerm|prosečna}} godišnja stopa, uzeti vrednost {{NonRefTerm|stalne}} godišnje stope koja odgovara ukupnom porastu stanovništva. Ovaj drugi postupak se zasniva na hipotezi da se za posmatrano razdoblje ispitivano stanovništvo može tretirati kao {{TextTerm|eksponencijalno stanovništvo|3|702|IndexEntry=EKSPONENCIJALNO stanovništvo}}, tj. stanovništvo čiji broj, u zavisnosti od vremena, raste po eksponencijalnoj krivulji. {{TextTerm|Stopa prirodnog priraštaja stanovništva|4|702|IndexEntry=STOPA prirodnog priraštaja}} (v. {{RefNumber|70|1|7}}) predstavlja odnos {{NonRefTerm|godišnjeg viška rođenih nad umrlima}} (v. {{RefNumber|70|1|8}}) prema {{NonRefTerm|prosečnom}} broju stanovništva u posmatranoj godini, tj. ravna je {{NonRefTerm|višku stope nataliteta}} ({{RefNumber|60|3|2}}) nad {{NonRefTerm|stopom smrtnosti}} ({{RefNumber|40|1|4}}). {{TextTerm|Vitalni indeks|5|702|IndexEntry=VITALNI indeks}}, — odnos broja rođenja prema broju evidentiranih smrtnih slučajeva za isto vreme — danas se sve manje koristi. | + | — {{NonRefTerm|Brzinu rasta}} ({{RefNumber|70|1|1}}) stanovništva u nekom razdoblju pokazuje njegova {{TextTerm|tadašnja stopa rasta|1|702|IndexEntry=STOPA rasta}}. Ova stopa se izračunava deljenjem bruto {{NonRefTerm|porasta}} stanovništva u posmatranom razdoblju ukupnim {{NonRefTerm|brojem stanovnika}} ({{RefNumber|10|1|6}}) na početku tog razdoblja. Kada se izučava porast stanovništva u toku nekoliko godina, onda se izračunava {{TextTerm|prosečna (srednja) godišnja stopa rasta|2|702|IndexEntry=PROSEČNA, (srednja) godišnja stopa rasta}}. Način izračunavanja ove stope zavisi od toga koju {{NonRefTerm|prosečnu stopu}} želimo dobiti. Može se, na primer, prosečni godišnji porast stanovništva staviti u odnos sa {{NonRefTerm|prosečnim brojem}} ({{RefNumber|40|1|5}}) stanovnika u toku posmatranog razdoblja. Može se, isto tako, kao {{NonRefTerm|prosečna}} godišnja stopa, uzeti vrednost {{NonRefTerm|stalne}} godišnje stope koja odgovara ukupnom porastu stanovništva. Ovaj drugi postupak se zasniva na hipotezi da se za posmatrano razdoblje ispitivano stanovništvo može tretirati kao {{TextTerm|eksponencijalno stanovništvo|3|702|IndexEntry=EKSPONENCIJALNO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO eksponencijalno}}, tj. stanovništvo čiji broj, u zavisnosti od vremena, raste po eksponencijalnoj krivulji. {{TextTerm|Stopa prirodnog priraštaja stanovništva|4|702|IndexEntry=STOPA prirodnog priraštaja|OtherIndexEntry=PRIRAŠTAJ stopa}} (v. {{RefNumber|70|1|7}}) predstavlja odnos {{NonRefTerm|godišnjeg viška rođenih nad umrlima}} (v. {{RefNumber|70|1|8}}) prema {{NonRefTerm|prosečnom}} broju stanovništva u posmatranoj godini, tj. ravna je {{NonRefTerm|višku stope nataliteta}} ({{RefNumber|60|3|2}}) nad {{NonRefTerm|stopom smrtnosti}} ({{RefNumber|40|1|4}}). {{TextTerm|Vitalni indeks|5|702|IndexEntry=VITALNI indeks}}, — odnos broja rođenja prema broju evidentiranih smrtnih slučajeva za isto vreme — danas se sve manje koristi. |
{{Note|3| Ovaj naziv je bolji od naziva {{NoteTerm|maltuzijansko stanovništvo}}, koji je dvosmislen, jer može imati i matematičko (kao u ovom slučaju) i sociološko (v. {{RefNumber|62|3|2}} i {{RefNumber|90|6|1}}) značenje.}} | {{Note|3| Ovaj naziv je bolji od naziva {{NoteTerm|maltuzijansko stanovništvo}}, koji je dvosmislen, jer može imati i matematičko (kao u ovom slučaju) i sociološko (v. {{RefNumber|62|3|2}} i {{RefNumber|90|6|1}}) značenje.}} | ||
=== 703 === | === 703 === | ||
| − | — Kada bi u jednom {{NonRefTerm|»zatvorenom stanovništvu«}} ({{RefNumber|70|1|4}}) plodnost i smrtnost po starosti ({{RefNumber|63|1|8}}, {{RefNumber|41|2|1}}) bili nepromenljivi godišnja stopa rasta ovakvog stanovništva postala bi konstantna, a njegova {{NonRefTerm|starosna struktura}} — nepromenljiva ({{RefNumber|32|5|6}}). {{NonRefTerm|Momentna stopa}} ({{RefNumber|13|7|5}}) kao granica odgovarajućeg priraštaja, {{TextTerm|nazvana stvarna stopa prirodnog priraštaja|1|703|IndexEntry=STVARNA (unutrašnja) stopa prirodnog priraštaja}}, karakteriše ono stanovništvo koje se naziva {{TextTerm|stabilno stanovništvo|2|703|IndexEntry=STABILNO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO | + | — Kada bi u jednom {{NonRefTerm|»zatvorenom stanovništvu«}} ({{RefNumber|70|1|4}}) plodnost i smrtnost po starosti ({{RefNumber|63|1|8}}, {{RefNumber|41|2|1}}) bili nepromenljivi godišnja stopa rasta ovakvog stanovništva postala bi konstantna, a njegova {{NonRefTerm|starosna struktura}} — nepromenljiva ({{RefNumber|32|5|6}}). {{NonRefTerm|Momentna stopa}} ({{RefNumber|13|7|5}}) kao granica odgovarajućeg priraštaja, {{TextTerm|nazvana stvarna stopa prirodnog priraštaja|1|703|IndexEntry=STVARNA (unutrašnja) stopa prirodnog priraštaja}}, karakteriše ono stanovništvo koje se naziva {{TextTerm|stabilno stanovništvo|2|703|IndexEntry=STABILNO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO stabilno}}. U takvom stanovništvu struktura po starosnim grupama bila bi konstantna. {{TextTerm|Starosna struktura stabilnog stanovništva|3|703|IndexEntry=STAROSNA struktura stabilnog stanovništva}} je nezavisna od {{TextTerm|početne starosne strukture|4|703|IndexEntry=POČETNA starosna struktura}}, »zatvorenog« stanovništva, a zavisi samo od plodnosti i smrtnosti stanovništva. U praksi, nijedno stanovništvo nije po-stiglo starosnu strukturu stabilnog stanovništva, pošto se stope fertiliteta i mortaliteta slabo menjaju. Međutim, proučavanje stabilnog stanovništva kao modela može da posluži za analizu {{TextTerm|potencijalnog priraštaja|5|703|IndexEntry=POTENCIJALNI, priraštaj|OtherIndexEntry=PRIRAŠTAJ potencijalni}} u uslovima određenih stopa fertiliteta i mortaliteta po starosti. Stabilno stanovništvo čija je stvarna stopa pri-rodnog priraštaja ravna nuli, naziva se {{TextTerm|stacionarno stanovništvo|6|703|IndexEntry=STACIONARNO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO stacionarno}}. U takvom stanovništvu nepromenljivi su ne samo starosna struktura, već i brojno stanje stanovništva svake starosne grupe. U {{NonRefTerm|stacionarnom stanovništvu}} broj stanovnika određene starosne grupe jednak je određenom integralu funkcije preživelih ({{RefNumber|43|1|3}}), tj. integralu između donje i gornje starosne granice te grupe iz tablica mortaliteta. {{TextTerm|Logističko stanovništvo|7|703|IndexEntry=LOGISTIČKO stanovništvo|OtherIndexEntry=STANOVNIŠTVO logističko}} je ono koje, u zavisnosti od vremena, raste po logističkoj krivulji. {{NonRefTerm|Momentna stopa priraštaja}} takvog stanovništva opada linearno u zavisnosti od njegovog broja, koji teži asimptoti. |
{{Note|1| Ova stopa poznata je pod imenom {{NoteTerm|Lotkina}} stopa (po imenu autora).}} | {{Note|1| Ova stopa poznata je pod imenom {{NoteTerm|Lotkina}} stopa (po imenu autora).}} | ||
Trenutna revizija na dan 01:15, 20 maj 2013
|
Kretanje i reprodukcija stanovništva
70
701
— Pod nazivom kretanje stanovništva (201-6) proučavamo promene u stanovništvu (101-3) koje nastaju tokom vremena (pod uticajem rođenja, smrtnosti i preseljavanja). Iz promena ukupnog broja stanovnika (101-6) dobija se porast stanovništva 1. Ovom izrazu pridaje se najčešće algebarsko značenje: kaže se da je jedno stanovništvo u opadanju 2 ako ima negativan porast 3. Razlikujemo: a) »zatvoreno« stanovništvo 4, tj. ono koje nije izloženo nikakvoj spoljnoj migraciji, i čiji se porast određuje isključivo na osnovu razlike između broja živorođenih i umrlih; i b) »otvoreno« stanovništvo 5, koje je izloženo uticaju migracija, čiji se porast određuje uzimajući ti obzir razlike između broja iseljenika i doseljenika, tj. migracije ili mehaničko kretanje stanovništva. Stoga se ukupan porast stanovništva 6 raščlanjava na priraštaj koji proističe iz spoljnih migracija (v. 803-5), ili mehanički priraštaj, i na prirodni priraštaj 7 (v. 201-7), koji se dobija iz razlike između broja rođenih i umrlih 8. Ova razlika se obično naziva viškom rođenih nad umrlima 8.
702
— Brzinu rasta (701-1) stanovništva u nekom razdoblju pokazuje njegova tadašnja stopa rasta 1. Ova stopa se izračunava deljenjem bruto porasta stanovništva u posmatranom razdoblju ukupnim brojem stanovnika (101-6) na početku tog razdoblja. Kada se izučava porast stanovništva u toku nekoliko godina, onda se izračunava prosečna (srednja) godišnja stopa rasta 2. Način izračunavanja ove stope zavisi od toga koju prosečnu stopu želimo dobiti. Može se, na primer, prosečni godišnji porast stanovništva staviti u odnos sa prosečnim brojem (401-5) stanovnika u toku posmatranog razdoblja. Može se, isto tako, kao prosečna godišnja stopa, uzeti vrednost stalne godišnje stope koja odgovara ukupnom porastu stanovništva. Ovaj drugi postupak se zasniva na hipotezi da se za posmatrano razdoblje ispitivano stanovništvo može tretirati kao eksponencijalno stanovništvo 3, tj. stanovništvo čiji broj, u zavisnosti od vremena, raste po eksponencijalnoj krivulji. Stopa prirodnog priraštaja stanovništva 4 (v. 701-7) predstavlja odnos godišnjeg viška rođenih nad umrlima (v. 701-8) prema prosečnom broju stanovništva u posmatranoj godini, tj. ravna je višku stope nataliteta (603-2) nad stopom smrtnosti (401-4). Vitalni indeks 5, — odnos broja rođenja prema broju evidentiranih smrtnih slučajeva za isto vreme — danas se sve manje koristi.
- 3. Ovaj naziv je bolji od naziva maltuzijansko stanovništvo, koji je dvosmislen, jer može imati i matematičko (kao u ovom slučaju) i sociološko (v. 623-2 i 906-1) značenje.
703
— Kada bi u jednom »zatvorenom stanovništvu« (701-4) plodnost i smrtnost po starosti (631-8, 412-1) bili nepromenljivi godišnja stopa rasta ovakvog stanovništva postala bi konstantna, a njegova starosna struktura — nepromenljiva (325-6). Momentna stopa (137-5) kao granica odgovarajućeg priraštaja, nazvana stvarna stopa prirodnog priraštaja 1, karakteriše ono stanovništvo koje se naziva stabilno stanovništvo 2. U takvom stanovništvu struktura po starosnim grupama bila bi konstantna. Starosna struktura stabilnog stanovništva 3 je nezavisna od početne starosne strukture 4, »zatvorenog« stanovništva, a zavisi samo od plodnosti i smrtnosti stanovništva. U praksi, nijedno stanovništvo nije po-stiglo starosnu strukturu stabilnog stanovništva, pošto se stope fertiliteta i mortaliteta slabo menjaju. Međutim, proučavanje stabilnog stanovništva kao modela može da posluži za analizu potencijalnog priraštaja 5 u uslovima određenih stopa fertiliteta i mortaliteta po starosti. Stabilno stanovništvo čija je stvarna stopa pri-rodnog priraštaja ravna nuli, naziva se stacionarno stanovništvo 6. U takvom stanovništvu nepromenljivi su ne samo starosna struktura, već i brojno stanje stanovništva svake starosne grupe. U stacionarnom stanovništvu broj stanovnika određene starosne grupe jednak je određenom integralu funkcije preživelih (431-3), tj. integralu između donje i gornje starosne granice te grupe iz tablica mortaliteta. Logističko stanovništvo 7 je ono koje, u zavisnosti od vremena, raste po logističkoj krivulji. Momentna stopa priraštaja takvog stanovništva opada linearno u zavisnosti od njegovog broja, koji teži asimptoti.
- 1. Ova stopa poznata je pod imenom Lotkina stopa (po imenu autora).
* * *
|
